بررسی دلالت آیه «وَ لاَ تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ» بر حرمت ازدواج با کتابیه

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در چهارشنبه, 15 فروردين 1397 20:45 |

برای حرمت نکاح کتابیه به آیات متعددی استدلال شده است[1] که از جمله آنها آیه شریفه: ﴿وَ لاَ تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ ... أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ...﴾[2] می باشد. استدلال به این آیه بر حرمت نکاح کتابیه به سه گونه قابل تقریب است که بررسی هر یک به ترتیب در ذیل می آید؛

تقريب اول: مصداق بودن کتابیه برای «مشرکات»

آيه از ازدواج با مشركات نهي كرده است و اهل كتاب از مصادیق مشركین می‎باشند؛ لذا آیه از ازدواج با اهل کتاب نهی کرده است. [3]

نقد تقریب اول: عدم تعیّن اراده اهل کتاب از «المشرکات»

هر چند در آیات متعددی به چشم می خورد که کلمه «مشرک» بر اهل کتاب اطلاق شده است[4]، ولی در مقابل، آیات دیگری وجود دارد که در آنها کلمه «مشرکین» بر «اهل کتاب» عطف شده است[5] و این عطف دلالت بر تغایر اهل کتاب و مشرکین می‎کند؛ لذا این احتمال وجود دارد که مرتبه خاصی از شرک در آیه مورد استدلال اراده شده باشد، مانند شرکی که بر شرک بت‌پرستان صادق است.

بنابراین با توجه به این دو دسته از آیات، اگر نتوان ادعا کرد که شرك در آيه‎ی شريفه ﴿وَ لاَ تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ﴾ به معناي اخص يا شرك حقيقي بکار نرفته است، لاأقل احتمال آن داده می شود و همین احتمال معنای آیه را مجمل می کند و  ظهوری در معناي عام نخواهد داشت؛ و در نتيجه با آياتي كه دلالت بر جواز نكاح با اهل كتاب دارد[6]، تعارض پيدا نمی‎كند.

تقريب دوم: مغیّی بودن جواز نکاح به ایمان زوجه

تعبیر «حتی یؤمن» در آیه‎ی شریفه، جواز ازدواج مشرکات را مغیّا به ایمان آوردن آنها نموده است و اهل کتاب ایمان نیاورده‎اند؛ لذا ازدواج با اهل کتاب جایز نیست، هرچند مشرک نیستند. [7]

نقد تقریب دوم: نظارت آیه به نفی شرک، نه نفی یهودیت و نصرانیت

دلالت آيه شريفه بر مدعا چندان روشن نيست. زیرا اگر فضای حاکم بر عصر نزول آیه، چنین بود که غالب مشرکان از آیین بت پرستی به یهودیت یا مسیحیت می گرویدند این استدلال مناسب بود؛ چرا که در این صورت، این آیه می توانست تذکری به مشرکان باشد تا به آن ها یادآور شود که صرف دست برداشتن از شرک، سبب صحت ازدواج نیست و تنها راه، انتخاب اسلام است. لیکن فضای حاکم بر صدر اسلام، قطعا چنین نبوده است بلکه مشرکان یا بر شرک خود باقی بودند و یا مسلمان می شدند، بنابراین قید «حتی یؤمنُّ و حتی یؤمنوا» بر نفی شرک دلالت می کند نه نفی یهودیّت و نصرانیت. بر این اساس، آيه ظهور چندانی در اشتراط ايمان ندارد. البته قابل انکار نیست که این مطلب، تا حدودی از آیه فهمیده می شود، لکن این مقدار از ظهور، حجت نیست؛ چرا که ظهوری که از باب ظن خاص، حجت است تنها قوت احتمال یک طرف بر طرف دیگر نیست؛ بلکه ظهوری حجت است که از آن، اطمینان حاصل شود.

تقریب سوم: سبب بودن نکاح کتابیه برای ضلالت

آيه‎ی شریفه در تعلیل حرمت ازدواج با مشرکان، مي‏فرمايد: ﴿... أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ ...﴾، وقتي شخص با زن مشرک ازدواج ‏كند در اثر معاشرت وارتباط نزديك با همسر، به گمراهی و جهنم كشيده مي‏شود و خداوند به اين امر راضي نيست.

علت مزبور علاوه بر زنان مشرک ، زنان کتابی را هم شامل می‎شود؛ زيرا دعوت به گمراهی، اختصاص به  ازدواج با بت پرست‏ها ندارد؛ بلکه اين خطر در مورد زنان کتابی هم وجود دارد.

نقد تقریب سوم: ندرت تأثیرپذیری شوهر از زن در عصر نزول

به طور معمول، این زن است که از شوهر تأثیر می‎پذیرد و تأثیر پذیری شوهر از زن نادر است و حداقل در عصر نزول آیه چنین بوده است، هم‌چنان که احاديث[8] و ادلّه ديگر نیز این مدعا را تایید می کند و با در نظر گرفتن همین نکته است که مشهور فقها ازدواج مرد شیعه با زن سنی را جایز دانسته‎اند،  در حالی که عکس آن را جایز ندانسته‎اند[9].

نتیجه بحث

آیه شریفه ﴿وَ لاَ تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ...) با سه تقریبی که از آن بیان گردید از اثبات حرمت نکاح با کتابیه قاصر است؛ زیرا نه اراده اهل کتاب از (الْمُشْرِكَاتِ) روشن است و نه ظهور اراده نفی یهودیت و نصرانیت به درجه‌ای است که اطمینان‌آور و حجت باشد و نه تعلیل مذکور در آیه، یعنی سببیت نکاح با کتابیه برای گمراهی، بر همه موارد ازدواج با کتابیه منطبق است.