کتاب «اربعینیات»
- توضیحات
- :::
- دسته: معرفی آثار |
- منتشر شده در یکشنبه, 07 شهریور 1395 08:09 |
کتاب «اربعینیات» اولین اثر از آثار فقیه ربانی آیت‌الله العظمی حاج سید احمد زنجانی(قدس سره) است که توسط مرکز فقهی امام محمد باقر علیه السلام به چاپ رسیده است.
مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی (۱۳۵۲–۱۲۶۹ شمسی) متولد زنجان و دانش‌آموخته حوزه‌های زنجان و قم بود، از سال ۱۳۰۶ و پس از رکود حوزه زنجان – که محصول جدال‌های خشونت‌بار عصر مشروطه بود – به قم آمد و به‌دلیل جایگاه والای علمی خویش، در زمره نزدیکان مرحوم آیت‌الله‌العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی قرار گرفت.
اربعینیات در راستای سنت اربعین‌نویسی مرسوم در میان شیعیان است که با هدف حفظ، نشر و تعلیم روایات ائمه شیعه(ع) تدوین می‌شوند و در هر «اربعین» چهل‌حدیث از ائمه(ع) مورد بحث و بررسی و یادآوری قرار می‌گیرند. یکی از مشهورترین این کتب، کتاب «شرح چهل‌حدیث» امام خمینی است که در سال ۱۳۱۸ش تألیف شده است. امام خمینی و مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی از همان سال‌های اولیه حضورشان در قم (میانه سلطنت رضاشاه) با یکدیگر مراوده و دوستی علمی و خانوادگی داشته‌اند و بعید نیست که مرحوم زنجانی، کتاب چهل‌حدیث امام خمینی را قبل از تألیف اربعینیات دیده باشند.
کتاب اربعینیات در سال 1336 تألیف شده است. البته مرحوم آیت‌الله زنجانی برخلاف سیره دیگر اربعین‌نویسان، به چهل‌حدیث اکتفا نکرده، بلکه چهارمرحله و گام برای سیروسلوک را تعریف کرده و سپس برای هر مرحله، چهل حدیث متناسب و مرتبط آورده است. پس این کتاب حاوی ۱۶۰ حدیث درباره مسائل اعتقادی و اخلاقی است. مؤلف فقید در ابتدای کتاب خود حدیثی قدسی از امام باقر(ع) آورده و سلسله راویان آن را نیز از خود تا امام باقر(ع) برشمرده است. مرحوم آیت‌الله زنجانی از شیخ عبدالکریم حائری یزدی، شیخ عباس قمی، سیدمحسن امین، سیدعبدالحسین شرف‌الدین و شیخ محمدرضا ابوالمجد اصفهانی اجازه نقل روایت داشته و این پنج تن را به‌عنوان مشایخ خود ذکر کرده است.
طبق این حدیث قدسی، وی میان خدا، انسان و دیگران چهار مرحله‌ی «عبادت خالصانه»، «ثواب و جزای اعمال»، «دعا و شرایط استجابت» و «معاشرت با مردم» را تعریف کرده و برای هر مرحله، چهل حدیث مرتبط آورده است.
نکته مهمی که در اربعینیات به‌چشم می‌خورد، نگاه دقیق، موشکافانه و فقه‌محور مؤلف به احادیث است که آن را از کتب مشابه، کمی متمایز کرده است. خواننده به‌ویژه در نیمه نخست کتاب به‌خوبی درمی‌یابد که با یک ترجمه و توضیح سرسری و غیرعالمانه از روایات روبه‌رو نیست و می‌تواند روی تحلیل‌های نویسنده به‌مثابه یک پژوهش فقهی نیز تأمل کند. این ویژگی را در اربعین اول که به بحث «عبادت خالصانه» اختصاص یافته است، به وضوح می‌توان دید. این ویژگی سبب شده که در تعریف بسیاری از مراحل سیر و سلوک، به‌جای تکلف‌های عارفانه و فیلسوفانه، شاهد آسان‌گیری‌ها و واقع‌بینی‌های فقیهانه باشیم. مثلاً آن‌جا که سخن از نحوه مراعات اخلاص در عبادات است، می‌خوانیم: «اگر لحاظ ثواب و عقاب، عمل را از اخلاص بیرون آورده و فاسدش کند، کسی نمی‌ماند که دارای عمل صحیح باشد. به‌موجب مثل معروف، علی می‌ماند و حوضش! … در بعضی عبادات مهمه هم تحصیل اخلاص سهل نیست».(صص ۲۴ و ۲۹)
دیگر ویژگی مهم این اثر، نگاه مجموعه‌ای مؤلف به روایات است که سبب شده بین برخی احادیث، زنجیره ارتباطی برقرار کند و برخی را به کمک برخی دیگر تفسیر کند.
اربعینیات همچنین می‌تواند گزارشی از فضای فرهنگی زمانه مؤلف باشد. مؤلف طبق عادت مألوف و روحیه خاص خود در چندجای کتاب به وضعیت زمانه خود اشاراتی دارد: «در این عصر که ما زندگی می‌کنیم، سنه ۱۳۷۶ هجری [۱۳۳۶ شمسی]، مردم بسیار لاابالی در دین شده، زبن طعن و جسارت به احکام دین می‌کنند و از این طرف هم، بعضی مردمان صالح اتفاق افتاده که گرفتار رفقای بد شده‌اند …»(ص ۱۵۹)
این مؤلف فقیه در جای دیگری نیز با اشاره به «دلسوزی‌های دایه‌های مهربان‌تر از مادر» که می‌گویند هزینه سفر حج را به‌جای کشور خارجی (عربستان) به فقرا و یا فرزندان خود بدهید، گفته است: «به جیب خارجه، مقدار جزئی ریخته می‌شود. آن هم در مقابل آن همه پول عیاشی که در اروپا و امریکا مصرف می‌شود، قابل ذکر نیست.»(ص۳۵)
اینگونه است که مرحوم آیت‌الله زنجانی، با چنین ساختار فردی و اجتماعی‌ای که ترسیم کرده، درصدد است انسانی تربیت کند که به‌گفته خودش از «تیپ خدا» باشد(ص۹۰)
شایان ذکر است نسخه خطی کتاب مذکور، پس از تحقیق، تصحیح و ویرایش، برای نخستین بار توسط انتشارات مرکز فقهی امام محمد باقر علیه‌السلام به زیور طبع آراسته و به محضر طالبان علم تقدیم گردیده است.
علاقه‌مندان به تهیه این کتاب می‌توانند این کتاب را علاوه بر کتاب فروشی‌های معتبر کشور، از نمایندگی‌های فروش کتاب تهیه نمایند.
نمایندگی فروش:
انتشارات مرکز فقهی امام محمد باقر (علیه السلام)
تلفن: 02537743719
مرکز فقهی امام محمد باقر (علیه السلام)
تلفن: 02537743719
بلوار معلم مجتمع ناشران همکف.پلاک 11. فروشگاه کتاب ما
02537842443
09205382262