جمع بین روایت ابن عذافر با آیۀ 23 سورۀ اسرا

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در سه شنبه, 12 دی 1402 07:22 |

نوشته شده توسط حسین دریس |

در باب نماز جماعت روایتی از ابن عذافر وارد شده است که اقتدا به امام جماعتی که نسبت به پدر و مادرش تندی می کند را جایز دانسته است، با اینکه آیه و روایات متعددی وارد شده که حتی از اف گفتن به آنان نهی کرده و تندی به آنان را از گناهان کبیره شمرده است. در این نوشتار درصدد توجیه روایت ابن عذافر و ارائه جمع بین آن و آیه و روایات دیگر هستیم.

تبیین محل بحث

سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ يَزِيدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُذَافِرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ إِمَامٍ لَا بَأْسَ بِهِ فِي جَمِيعِ أَمْرِهِ عَارِفٍ غَيْرَ أَنَّهُ يُسْمِعُ أَبَوَيْهِ الْكَلَامَ الْغَلِيظَ الَّذِي يَغِيظُهُمَا أَقْرَأُ خَلْفَهُ قَالَ لَا تَقْرَأُ خَلْفَهُ مَا لَمْ يَكُنْ عَاقّاً قَاطِعاً‌.[1]

عمر بن یزید از حضرت درباره امام جماعت شدن کسی سوال کرده که همه شرایط امامت را دارد، منتهی به پدر و مادرش حرفهای تندی می زند که آنان با شنیدن آن حرفها ناراحت می شوند، آیا پشت سر او حمد و سوره بخوانم؟ حضرت می فرماید تا زمانی که عاق و قاطع نشده است نخوان.

خواندن قرائت پشت سر امام کنایه از عدم اقتداست، حضرت می گوید تا وقتی که عاق قاطع نشده می توانی به او اقتدا کنی.

با توجه به آیه « فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ»[2] و روایات دیگری که پایین‌ترین حد عقوق را اف گفتن به والدین دانسته و آن را از کبائر شمرده‌اند[3] باید به شکلی بین روایت مذکور و این روایات جمع کرد.

جمع آیه و روایت

دو راهکار برای جمع به نظر می رسد:

جمع نخست: فرض مسئله این است که امامت جماعت مذکور اعتقاد و اعمالش صحیح است، لذا تندی با والدینش قابلیت حمل بر صحت دارد. به این بیان که گاهی نهی از منکر متوقف بر تندی است و ممکن است تندی کردن او بی حساب نبوده تا خلاف شرع محسوب شود، بلکه چه بسا موجب هدایت آنها و برّ بالوالدین باشد، مثل اینکه فرد برای نجات شخصی که در حال غرق شدن است، باید انگشتش را بکشد که موجب شکسته شدن آن می شود. این احسان است، نه خلاف شرع. و اینکه سائل از حضرت درباره او پرسیده است از این جهت است که این کار خلاف ادب اجتماعی است و سائل هم همین صورت ظاهر را می بیند که نسبت به والدینش تندی می کند.

جمع دوم: اگر گفته شود اقل مراتب طهارت، طهارت با تیمم است، از این استفاده نمی شود که انسان در همه موارد می تواند تیمم کند، بلکه مراد این است که طهارت مصادیقی دارد که فردِ اعلی و اقل دارد، مثلا یکی غسل است که طهارت اعلی است، یکی وضو است که حد وسط است و یکی هم تیمم است که پایین‌تر است. اصل آیه قرآن راجع به پیرمرد و پیرزن است، نه کلی افراد، آیه اول می گوید: و بالوالدین احسانا، و در ادامه می گوید: إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ، وقتی پیر شدند به آنان اف نگویید، چون توقعی می شوند و ضعف پیدا می کنند، یعنی اقل مراتب عقوق نسبت به پدر و مادر پیر، کلام تند است؛ اما نسبت به پدر و مادر غیر پیر از عقوق و گناه محسوب نمی شود و محتمل است والدین امام جماعت پیر نبوده باشند تا کلام غلیظ او به آنان مصداقی از عقوق و گناه باشد. از این‌رو حضرت فرموده امر دائر مدار عقوق است، تا وقتی می توان به او اقتدا کرد که به حد عقوق نرسیده باشد. به عبارت بهتر حد عقوق نسبت به سنّ و شرایط والدین متفاوت است و آنچه برای صحت اقتدا معتبر است این است که به حد عقوق که خلاف شرع است نرسد.[4]

 ---------

[1]. تهذيب الأحكام، ج‌3، ص30.

[2]. اسراء: 23.

[3]. وسائل الشيعة، «بَابُ تَحْرِيمِ الْعُقُوقِ وَ حَدِّهِ‌»، ج‌21، ص500‌.

[4]. برگرفته از جلسات عصر حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی-حفظه الله-.