بی اشکال بودن نقل شیخ از محمد بن عبدالواحد با دو واسطه

توضیحات

:::

دسته: یاداشت محقق |

منتشر شده در شنبه, 29 تیر 1404 15:31 |

نوشته شده توسط عباس نوری |

شیخ طوسی کتاب علی بن حسن بن فضال را با دو واسطه عبدالرحمن بن الحجاج و علی بن محمد بن زبیر نقل می کند، در حالی­که این فاصله از نظر برخی از جمله مرحوم آقای خوئی زیاد به نظر می آید و طریق را بخاطر سقط واسطه مرسل می داند. در این نوشتار به اثبات امکان نقل شیخ طوسی با دو واسطه از علی بن حسن فضال پرداخته می شود.

با بیان دو مقدمه می توان امکان نقل مذکور را اثبات است؛

مقدمه اول: احمد بن عبد الواحد معمر بوده است و آقای خوئی هم خودش به معمر بودنش تصریح دارد، شیخ طوسی تعبیر می کند کثیر السماع است، یعنی از خیلی‌ها شنیده است. عمر ایشان از متجاوز نود بوده است.

مقدمه دوم: قدیمی‌ها غالبا در اولین سماعشان بیش از ده یا دوازده ساله نبوده‌اند، افراد متعارف گاهی مطلبی را از پنج یا شش سالگی به یاد دارند، برای مثال پیرمردهای نود ساله قمی بعضی از خصوصیات سیلی که در زمان حاج شیخ عبدالکریم آمده است را به یاد دارند. برخی از بزرگان از همان سنین نوجوانی در درس خارج شرکت می کردند، از جمله خود من هفده سالگی درس خارج شرکت می کردم با این که فهم درس خارج مشکل است و بحثهای عمیق دارد، پس نقل حدیث که خیلی راحت‌تر است و هر عوام بی سوادی می‌تواند نقل کند، در این سنین امر بعید و غریبی نیست.

با توجه به این دو مقدمه، فرض کنید شیخ طوسی در بیست سالگی از احمد بن عبد الواحد روایت شنیده است؛ البته سن شیخ بیشتر بوده است، سماع شیخ تاریخ دارد که سی و هشت سالگی سماع داشته است و گرنه در دوازده سالگی هم می‌شود سماع داشت، در سنه چهار صد و بیست و سه از احمد عبدالواحد اجازه نقل گرفته است، شیخ طوسی هم سیصد و هشتاد و پنچ متولد شده است، می‌شود سی و هشت سال. خود ایشان در بیست و سه سالگی از علی بن محمد بن زبیر قرشی که متولد دویست و پنجاه و چهار قمری است نقل حدیث دارد، یعنی هفتاد و پنج سال قبل از این تاریخ از او نقل حدیث کرده است، چون علی بن محمد معمر بوده است، ممکن است بیست ساله بوده که او را درک کرده است، در تعبیرش هم هست لقی، یعنی او را ملاقات کرده، پیداست که عمر طولانی داشته است و علی بن محمد بن زبیری که در 348 فوت کرده را درک کرده است، به این مطلب تصریح هم کرده‌اند، لذا سقطی در کار نیست.

علی بن محمد بن زبیری که در سیصد و چهل و هشت فوت کرده است ولادتش را تاریخ بغداد در دویست و پنجاه و چهار قمری گفته و وفاتتش را سیصد و چهل و هشت. علی بن حسن بن فضال تاریخ فوتش در دسترس نیست، ولی  معاصر با برقی و احمد بن محمد بن عیسی است، خیلی جاها با هم اسم برده شده­اند و یک حدیث را نقل کرده‌اند، برقی یا دویست هفتاد و چهار یا هشتاد علی الخلاف وفات کرده است، احمد بن محمد بن عیسی بعد از برقی وفات کرده، أقلا قبل از دویست هفتاد وچهار زنده بوده‌اند، علی بن حسن بن فضال با این دو معاصر بوده است، لذا اگر فرض کنیم این هم دویست و هفتاد و چهار فوت کرده باشد، کسی که دویست و پنجاه و چهار متولد شده هیچ اشکالی ندارد که در بیست سالگی از او نقل کند؛ پس سقط واسطه وجه روشنی ندارد و اشکالی از این جهت به طریق شیخ به علی بن حسن بن فضال نیست.

علاوه بر اینکه در همه مواردی که شیخ در تهذیب و استبصار یا بزرگان دیگر بحث علمی کرده و اشکال سندی می‌کنند، اشکال نکرده‌اند که کتاب علی بن حسن بن فضال ثابت نیست، یعنی برای همه مسلم بوده که کتاب برای علی بن حسن بن فضال است.*

---

*. برگرفته از جلسات عصر آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی (حفظه الله)